"Anh chắc chắn là tôi có thể băng qua đây chứ?" Tôi gần như hét lên để ông nghe thấy.

Những thanh gỗ nằm rải rác ngay phía trước. Khoảng 30m phía bên phải, khói bay lên bầu trời giữa những đám mây xám nhạt. Và đâu đó giữa vị trí tôi đang đứng lúc này, mặt đất chuyển từ trạng thái cứng rắn và mát lạnh thành chất chảy nhớt, sôi sùng sục.

Dù hiện tượng thay đổi đó có xảy ra ở đâu, tôi cũng muốn chắc chắn là mình không ở quá gần vị trí đó.

"Sì, sì", nhà nghiên cứu về núi lửa Enzo Morra, hướng dẫn viên của tôi trong ngày hôm đó, đáp lời. Ông đã leo lên ngọn đồi phía bên kia những thanh gỗ phía trước tôi.

Tôi nhón chân lên một thanh gỗ, rồi đặt tiếp chân kia. Mặt đất bên dưới có vẻ vững chãi.

Khi đến phần phía bên kia và trèo lên đỉnh đồi, tôi có thể thấy nguồn hơi nước xì ra: một hồ bùn sủi bọt màu xám kim loại, trông đáng sợ như trong vạc dầu của mụ phù thủy và sôi sùng sục ồn ào hơn nhiều. Bầu không khí đậm mùi lưu huỳnh.

"Ở đây rất nguy hiểm," Morra nói khi tôi vừa đến nơi. "Nguy hiểm hơn cả Vesuvius."

Tôi cười với vẻ lo lắng. "Ước gì anh nói cho tôi biết khi mình đang đứng bên kia. Tại sao bây giờ, khi chúng ta đã ở đây rồi, anh mới nói?"

Chúng tôi nhìn xuống miệng núi lửa Campi Flegrei, được biết đến với tên tiếng Anh là vùng núi lửa Phlegraean Fields.

Là một trong 20 "siêu núi lửa" đã được biết đến trên hành tinh, với khả năng phun trào mạnh gấp hàng ngàn lần so với núi lửa thông thường, Campi Flegrei lại ít tai tiếng hơn núi lửa Mt Vesuvius, cách đó 30km về phía tây.

Nhưng còn tùy vào vận may nữa.

Nếu hôm ấy núi lửa Campi Flegrei phun trào hết mức, thì nó có thể khiến cho trận phun trào của núi lửa Mt Vesuvius vào năm 79 sau Công Nguyên, vốn đã hủy diệt thành Pompeii, chỉ như một cú hắt hơi của chú cún con.

May mắn là núi lửa Campi Fregrei chưa từng có đợt phun trào hết sức công phá nào trong nhiều ngàn năm qua.

Nhưng như thế không có nghĩa là điều đó sẽ không thể.

Các nhà nghiên cứu gọi ngọn núi lửa này là "không ngừng nghỉ", có nhiều quan ngại cho rằng nó sẽ ngày càng trở nên như vậy hơn.

Vào năm 2012, cảnh báo được nâng từ mức xanh lên mức vàng, cho thấy cần phải quan trắc kỹ lưỡng hơn.

Gần đây, hồi tháng 4/2020 đã xảy ra "loạt địa chấn", với tổng số có 34 trận động đất khác nhau.

Campi Flegrei không chỉ đơn thuần là mối đe dọa lặp đi lặp lại. Đó là lý do vì sao người La Mã cổ đại xây một trong những thị trấn nghỉ dưỡng lộng lẫy nhất trên bán đảo Ý tại đây: Baiae, nổi tiếng với những suối nước nóng và thói phóng túng ăn chơi.

Đó cũng là lý do vì sao ít nhất có một nửa thị trấn, với những đá cẩm thạch quý giá, tranh khảm hoa văn và tượng điêu khắc, đã chìm xuống đáy biển Địa Trung Hải trong vài thế kỷ sau đó.

Giờ đây, ngọn núi lửa "không ngừng nghỉ" này là lý do vì sao đa số các khu vực khảo cổ đang lâm nguy, từ gián tiếp, do hiệu ứng của nước biển với di vật, đến trực tiếp, vì bị động đất và núi lửa phun trào đe dọa.

Người La Mã có vài cách để biết khi nào động đất hay núi lửa sắp xảy ra. Họ chẳng thể làm gì ngoài việc cảm thấy bất lực khi phải bảo vệ thị trấn chống lại nước biển dâng trào.

Nhưng giờ đây điều đó không còn đúng nữa. Ngày nay, một nhóm nhà khảo cổ và kỹ sư đang phát triển một số công nghệ mới đáng kinh ngạc để bảo vệ khu vực dưới đáy biển cho thế hệ tương lai. Và đó là nội dung mà tôi đến để tìm hiểu thêm.

Trong bán kính 13km, siêu núi lửa này, nằm hầu hết ở độ cao ngang mặt đất hoặc dưới mực nước biển, có 24 miệng núi lửa và hơn 150 hồ bùn nóng.

Dễ dàng để hiểu vì sao người Hy Lạp cổ đại khi lần đầu tiên đặt chân đến định cư nơi này đã đặt tên vùng đất là "Vùng núi lửa Phlegraean Fields", bắt nguồn từ động từ Hy Lạp thời sơ khai phlégō (có nghĩa là đốt cháy).

Sự nguy hiểm của siêu núi lửa Campi Flegrei không chỉ vì kích cỡ hay sức mạnh phun trào mà còn vì sự bất quy tắc của nó.

Khi một núi lửa như Vesuvius phun, bạn biết vị trí phun trào là từ đâu: đó là từ đỉnh núi nửa hình chóp. Nhưng với núi lửa Campi Flegrei thì không.

"Hoạt động chưa bao giờ ở cùng một nơi chốn. Mỗi trận phun trào có câu chuyện và vị trí phun trào riêng," Morra kể. "Vì vậy, rõ ràng chúng tôi không biết khi nào thì xảy ra đợt phun trào, mà cũng không biết vị trí núi lửa phun sẽ là ở đâu nếu nó xảy ra."

Một nguy hiểm khác là loại hoạt động của núi lửa: Hơn 90% hoạt động của Campi Flegrei là bùng nổ chứ không phải phun trào.

Nói cách khác, khi núi lửa nổ, nó không làm nham thạch chảy tràn trên mặt đất, mà nó thổi tung một cột đá và nham thạch vào không trung. Khi những mảnh vụn này đáp xuống, khói sẽ nhuộm đen bầu trời và làm không khí đặc lại, khiến người ta gần như không thể thở và nhìn thấy gì nữa.

Cột nổ tung sụp đổ sẽ tạo thành một luồng mạt vụn núi lửa: với sức nóng khủng khiếp đến 700 độ C và làm bốc hơi mọi thứ trên đường đi.

Ít nhất đó là điều xảy ra 39.000 năm trước, ngày xảy ra trận phun trào lớn nhất của núi lửa Campi Flegrei.

Nham thạch tan chảy bắn tung đến độ cao 70km. Người ta phát hiện ra tro núi lửa ở tận vùng Siberia xa xôi.

Vụ nổ quá mức dữ dội, khiến ngọn núi sụp xuống trở thành vùng lòng chảo. Quá trình nguội dần xảy ra trong những năm tiếp theo có thể đã giúp tạo khu vực ở phía của đất nước Hà Lan.

15 ngàn năm trước, Campi Flegrei lại phun trào.

Vụ nổ tuy không lớn như lần trước nhưng đã thổi tung một lượng lớn đá tufa vàng vào không khí - đủ để nhuộm màu cho cả Naples ngày nay. Người ta đã chạm trổ và xây dựng bằng loại đá có tại vùng bản địa này, khiến những palazzi [cung điện], nhà thờ và thậm chí đường hầm dưới lòng đất cũng có màu vàng.

Đợt phun trào đáng chú ý gần nhất diễn ra năm 1538.

So với hai vụ nổ trước đây thì lần này vụ nổ có quy mô siêu nhỏ. Thế nhưng nó cũng đủ lớn để thổi tung tro bụi và đá bọt lên độ cao 5,5km.

Khi cột khói rơi xuống, nó tạo thành một "ngọn núi mới" (còn được gọi với tên là Monte Nuovo - có nghĩa là Núi Mới), cao 132m, và chôn vùi một ngôi làng bên dưới.

Nếu vụ nổ xảy ra vào ngày nay, với thành phố lân cận đông dân thứ ba ở Ý tên Naples, thì thiệt hại sẽ cực kỳ nghiêm trọng.

Vậy khả năng nào sẽ dẫn đến việc núi lửa phun trào trong thời đại chúng ta?

"Rõ ràng ta không thể đưa ra ước tính được," Morra cho biết. "Chúng tôi biết rằng đó là núi lửa đang hoạt động, và bất cứ núi lửa đang hoạt động nào cũng đều có thể phun trào. Rõ ràng là, trong thâm tâm thì chúng tôi hy vọng sẽ không xảy ra."

Trông tôi có vẻ lo lắng. "Can đảm lên!" ông trấn an. "Giống như Vesuvius, Campi Flegrei liên tục được đồng nghiệp làm việc ở Đài quan trắc Vesuvian, đài quan trắc núi lửa có tuổi thọ lâu đời nhất thế giới, theo dõi. Điều này có thể giúp chúng ta yên tâm hơn một chút."

Quan trắc sát sao nghĩa là người ta có thể dự đoán trận núi lửa nhiều tháng trước khi nó xảy ra. Với đủ cảnh báo, hy vọng là những khu vực trung tâm sẽ kịp thời sơ tán an toàn.

Dấu hiệu của trận phun trào sắp xảy ra không phải là dữ liệu duy nhất mà các nhà nghiên cứu núi lửa thu thập.

Đài quan trắc Vesuvian cũng là nơi đầu tiên khám phá ra, vẽ biểu đồ một hiện tượng có tên là "thuyết bradyseism": là quá trình nâng lên và chìm xuống của đất liền theo thời gian.

Khi nham thạch từ dòng nham thạch khổng lồ của Campi Flegrei dịch chuyển xuống độ sâu 3km dưới mặt đất, thì mặt đất phía trên cũng dịch chuyển - đôi khi với mức độ đáng kể.

Trong 15.000 năm qua, sự dịch chuyển của nham thạch đã đẩy phần đất bên trên nhô lên hơn 90m. Đồng thời, những phần khác của lòng chảo núi lửa lại sụt xuống sâu hơn.

Kết quả là, giống như Vesuvius, Campi Fleigrei đã đem lại cho khu vực xung quanh phần lớn những tính chất đặc thù của nó: đá núi lửa mềm và dễ xây dựng, đất núi lửa giàu dinh dưỡng cho đồn điền nho và vườn chanh; thậm chí vùng bờ biển hình trăng lưỡi liềm cũng tạo nên cảnh đẹp sóng vỗ bọt trắng bờ dưới ánh mặt trời.

Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Travel. Theo BBC