Bài và hình: K’Sim
Chiếc gùi của người Gia rai (Jơ rai), sống nhiều ở hai tỉnh Kon tum và Gia Lai, rất đa dạng. Mỗi loại gùi có đặc tính sử dụng khác nhau, và người ta rất kiêng cữ việc dùng gùi không đúng với công dụng.

Trước tiên phải nói đến chiếc gùi chuyên dùng cho đi rẫy (tiếng Gia rai gọi là sa-pi-hong), sa-pi-hong của đàn ông thường to hơn và có sức chứa gần gấp đôi phụ nữ. Gùi được đan bằng những nan tre cật đứng dày 0,5 cm rất chắc chắn, nan quấn quanh cũng toàn cật tre vót nhẵn, miệng gùi được bện bằng sợi mây rừng có những nút thắt kỹ càng.
Gùi bện mộc chứ không xen kẽ nan màu, chỉ những cô gái thì trang điểm cho sa-hi-pong của mình mấy cánh hoa ở lưng gùi hoặc thắt các mô tuýt hình học trên miệng. Gùi này buổi sáng có thể bỏ cơm, gạo, nước vào để đem theo, chiều về gùi lúa, bắp (nông sản nói chung) hoặc rau, đậu kiếm được từ rẫy, nhưng đặc biệt không được bỏ áo quần hay bất kỳ thứ gì hôi hám vào trong đó, nếu có đem theo thì phải cầm trên tay. Kỵ nhất là bỏ gà, chó, mèo sống cho dù chúng còn nhỏ.
Hkạ là loại gùi nhỏ nhắn xinh xắn và có thêm cái nắp đậy hình nón chuyên dùng để đựng váy áo, mùng mền, tư trang khác khi muốn đi đâu dài ngày hoặc dùng ở trong phòng như chiếc va li vậy. Gùi trông mỏng manh, nhẹ nhàng nhưng được bện khá cầu kỳ, nan vót tròn rồi tuốt lại cho nhẵn bóng, nan nhuộm nhiều màu thắt nhiều hoa văn nổi. Bện được chiếc gùi này thời gian lâu gấp ba, gấp bốn gùi sa-pi-hong.

Ba-gui là gùi chỉ dùng để đi lấy củi rất thô kệch được đan chắc chắn từ phần thân đến, dưới đáy còn lót thêm miếng gỗ tròn, nhất là miệng bện nhiều lớp nan mây rừng theo kiểu vòng thắt, quai gùi có thể dùng da trâu phơi khô nạo mỏng hoặc bện bằng mây bản to để khi gùi nặng không bị tì làm đau vai, đau ngực.
Pih-ia là gùi chuyên dùng để đựng bầu khô đi lấy nước, pih-ia có nan đứng khá chắc chắn, nhưng chỉ cần 3 hay 5 vòng nan bện quanh, mỗi vòng 5-7 cm cách khoảng đều nhau, vì bầu nước không thể lọt được. Phụ nữ có thể dùng Pih-ia để đi lấy củi nhưng chỉ là những thanh củi đã được bó thành từng bó nhỏ chứ không gùi cả khúc củi to.
Hkà-anet là gùi dùng cho trẻ em, tuỳ vào lứa tuổi mà người lớn đan cho chiếc gùi hợp với dáng người. Thường con trẻ cứ 8-9 tuổi là đã được người thân đan cho chiếc gùi để lên rẫy cùng cho mẹ cho quen, lúc về gùi ít lương thực cho quen. Hkà-anet còn dùng cho các em bỏ sách vở và đồ dùng học tập đến lớp hoặc cất giữ ở nhà.
Ngoài ra người Gia rai còn có loại gùi chuyên để đựng đồ cúng thần, gùi này thân chỉ ngắn khoảng 40 cm nhưng có hai tầng như chiếc cặp lồng ngăn dưới có thể để được cơm, canh, ngăn trên đựng thức ăn khô.

Gùi cúng thần chỉ dùng vào việc tải đồ cúng từ nhà lên rẫy để cúng, xong rồi thì được kì cọ sạch sẽ phơi cho khô treo lên cạnh bàn thờ trong nhà, chỉ khi nào có dịp cúng nữa mới lấy ra đựng chứ hoàn toàn không được dùng vào bất kỳ việc gì.
Gửi ý kiến của bạn